طرحواره درمانی، رویکردی نوین در روانشناسی است که به بررسی و درمان الگوهای ناسالم رفتاری و ذهنی عمیق و ریشه‌دار می‌پردازد. این الگوها که به عنوان “طرحواره” شناخته می‌شوند، در دوران کودکی شکل می‌گیرند و می‌توانند تاثیرات منفی و مخربی بر زندگی افراد در بزرگسالی داشته باشند. در مجموعه پریا صادقی شما عزیزان می توانید علاوه بر دریافت مشاوره روانشناسی و مشاوره تلفنی ، نکات آموزشی حوزه روانشناسی را از مجله ما دنبال کنید.
طرحواره‌ها چه هستند؟
طرحواره‌ها، ساختارهای ذهنی پایدار و ثابتی هستند که بر اساس تجربیات و باورهای اولیه شکل می‌گیرند. این ساختارها، مانند قالب‌هایی عمل می‌کنند که نحوه تفکر، احساس و رفتار ما را در موقعیت‌های مختلف تعیین می‌کنند.
انواع طرحواره‌های درمانی
طرحواره‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
- طرحواره‌های سازگار: این طرحواره‌ها به افراد کمک می‌کنند تا روابط سالم برقرار کرده و در زندگی خود احساس شادی و رضایت داشته باشند.
- طرحواره‌های ناسازگار: این طرحواره‌ها الگوهای رفتاری و ذهنی منفی را در افراد ایجاد می‌کنند که می‌تواند منجر به مشکلات مختلفی مانند اضطراب، افسردگی، سوء مصرف مواد و روابط ناسالم شود.
18 مدل طرحواره ناسازگار یانگ
یانگ، یکی از بنیانگذاران طرحواره درمانی، 18 مدل طرحواره ناسازگار را معرفی کرده است که عبارتند از:
طرحواره رهاشدگی و بی‌ثباتی
طرحواره رهاشدگی و بی‌ثباتی، یکی از شایع‌ترین طرحواره‌های ناسازگار است که می‌تواند ریشه در تجربیات دوران کودکی مانند طلاق والدین، فوت یکی از عزیزان، محرومیت عاطفی و یا بی‌ثباتی در محیط زندگی داشته باشد.
نشانه‌های اسارت در تار و پود رهاشدگی
افراد گرفتار در چنگ این طرحواره، با ترس‌های عمیقی از طرد شدن، تنها ماندن و عدم حمایت اطرافیان دست و پنجه نرم می‌کنند. این ترس‌ها، رفتارها و افکارشان را تحت‌الشعاع قرار داده و باعث ایجاد مشکلاتی در روابط عاطفی، شغلی و اجتماعی آنها می‌شود.
طرحواره محرومیت هیجانی
در اعماق وجود برخی افراد، گویی چاه عمیقی از نیاز و محرومیت عاطفی وجود دارد که هرگز سیراب نمی‌شود. این حس پوچی و فقدان، ریشه در طرحواره محرومیت هیجانی دارد که از دوران کودکی در وجود آنها شکل گرفته است.
نشانه‌هایی از اسارت در تار و پود محرومیت
افرادی که در دام این طرحواره گرفتارند، همواره احساس می‌کنند که به اندازه کافی محبت، توجه و حمایت عاطفی دریافت نمی‌کنند. این حسِ ناخوشایند، بر افکار، احساسات و رفتار آنها سایه افکنده و زندگی‌شان را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد.
طرحواره نقص و شرم
در اعماق وجود برخی افراد، گویی باوری عمیق ریشه دوانده که آنها را ناقص، بی‌ارزش و نامطلوب می‌داند. این باور رنج‌آور، طرحواره نقص و شرم نام دارد و از دوران کودکی در ذهن آنها شکل گرفته است.
نشانه‌هایی از اسارت در تار و پود نقص و شرم
افرادی که در دام این طرحواره گرفتارند، همواره خود را با دیگران مقایسه می‌کنند و احساس می‌کنند که به اندازه کافی خوب نیستند.
طرحواره انزوای اجتماعی
در اعماق وجود برخی افراد، گویی دیواری نامرئی آنها را از دیگران جدا کرده و به دنیای تنهایی و انزوا فرو برده است. این حس بیگانگی و انزوا، ریشه در طرحواره انزوای اجتماعی دارد که از دوران کودکی در وجود آنها شکل گرفته است.
نشانه‌هایی از اسارت در تار و پود انزوا
افرادی که در دام این طرحواره گرفتارند، معمولاً در برقراری و حفظ روابط اجتماعی مشکل دارند و ترجیح می‌دهند در تنهایی خود بمانند.
طرحواره اطاعت
در اعماق وجود برخی افراد، گویی ندایی درونی آنها را به اطاعت محض از دیگران سوق می‌دهد. این تمایل افراطی به فرمانبرداری، ریشه در طرحواره اطاعت دارد که از دوران کودکی در وجود آنها شکل گرفته است.
نشانه‌هایی از اسارت در تار و پود اطاعت
افرادی که در دام این طرحواره گرفتارند، معمولاً در بیان نظرات و خواسته‌های خود مشکل دارند و به طور مداوم در حال جلب رضایت دیگران هستند. آنها از مخالفت و ابراز وجود می‌ترسند و ترجیح می‌دهند همیشه از دستورات اطاعت کنند.
طرحواره ایثارگری افراطی
در اعماق وجود برخی افراد، گویی نیازی بی‌حد و مرز به فداکاری و کمک به دیگران وجود دارد. این میل افراطی به ایثار، ریشه در طرحواره ایثارگری افراطی دارد که از دوران کودکی در وجود آنها شکل گرفته است.
نشانه‌هایی از اسارت در تار و پود ایثار افراطی
افرادی که در دام این طرحواره گرفتارند، معمولاً نیازها و خواسته‌های خود را نادیده می‌گیرند و تمام تمرکز خود را بر روی رفع نیازهای دیگران می‌گذارند. آنها از “نه” گفتن به دیگران عاجز هستند و حتی زمانی که توانایی کمک به دیگران را ندارند، خود را موظف به فداکاری می‌دانند.
طرحواره معیارهای سفت و سخت
در اعماق وجود برخی افراد، گویی معیارهایی سخت و غیرقابل‌دسترسی حاکم است که زندگی آنها را در قفسِ کمال‌گرایی اسیر کرده است. این طرحواره معیارهای سفت و سخت نام دارد که از دوران کودکی در وجود آنها شکل گرفته است.
نشانه‌هایی از اسارت در تار و پود معیارهای سفت
افرادی که در دام این طرحواره گرفتارند، معمولاً انتظارات بسیار بالایی از خود و دیگران دارند و هرگز از عملکرد خود راضی نیستند.
طرحواره استحقاق و خودبزرگ‌بینی
در اعماق وجود برخی افراد، گویی باوری عمیق ریشه دوانده که آنها را موجوداتی برتر و خاص می‌داند. این باور مغرورانه، طرحواره استحقاق و خودبزرگ‌بینی نام دارد و از دوران کودکی در ذهن آنها شکل گرفته است.
نشانه‌هایی از اسارت در تار و پود استحقاق و خودبزرگ‌بینی
افرادی که در دام این طرحواره گرفتارند، معمولاً احساس می‌کنند که از دیگران برترند و به همین دلیل، استحقاق برخورداری از امتیازات و شرایط ویژه را دارند. آنها معمولاً در مقابل قوانین و مقررات مقاومت می‌کنند و از اطاعت از آنها خودداری می‌کنند.
طرحواره تنبیه
در اعماق وجود برخی افراد، گویی دادگاهی بی‌رحم برپا است که به طور مداوم آنها را به خاطر اشتباهاتشان سرزنش و تنبیه می‌کند. این تمایل افراطی به خودآزاری، ریشه در طرحواره تنبیه دارد که از دوران کودکی در وجود آنها شکل گرفته است.
نشانه‌هایی از اسارت در تار و پود تنبیه
افرادی که در دام این طرحواره گرفتارند، معمولاً از اشتباهات خود به شدت پشیمان می‌شوند و خود را به خاطر آنها مجازات می‌کنند. آنها معتقدند که استحقاق خوشبختی و موفقیت را ندارند و همیشه در انتظار مجازات هستند.
طرحواره طرد و جدایی
در اعماق وجود برخی افراد، گویی ترس عمیقی از طرد شدن و تنهایی ریشه دوانده است. این ترس فلج‌کننده، طرحواره طرد و جدایی نام دارد و از دوران کودکی در وجود آنها شکل گرفته است.
نشانه‌هایی از اسارت در تار و پود طرد و جدایی
افرادی که در دام این طرحواره گرفتارند، معمولاً از صمیمیت و نزدیکی با دیگران می‌ترسند و ترجیح می‌دهند در انزوای خود بمانند.
طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری
در اعماق وجود برخی افراد، گویی باوری عمیق ریشه دوانده که دنیایی ناامن و پر از آدم‌های بی‌رحم را به تصویر می‌کشد. این باور مخرب، طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری نام دارد و از دوران کودکی در وجود آنها شکل گرفته است.
نشانه‌هایی از اسارت در تار و پود بی‌اعتمادی و بدرفتاری
افرادی که در دام این طرحواره گرفتارند، معمولاً به دیگران اعتماد ندارند و همیشه منتظر آسیب دیدن از طرف آنها هستند.
طرحواره آسیب‌پذیری و بیماری
در اعماق وجود برخی افراد، گویی باوری عمیق ریشه دوانده که آنها را موجوداتی ضعیف و ناتوان در برابر بیماری و آسیب می‌داند. این باور مخرب، طرحواره آسیب‌پذیری و بیماری نام دارد و از دوران کودکی در وجود آنها شکل گرفته است.
نشانه‌هایی از اسارت در تار و پود آسیب‌پذیری و بیماری
افرادی که در دام این طرحواره گرفتارند، معمولاً از ابتلا به بیماری‌های جدی و مرگ می‌ترسند و همیشه نگرانی زیادی در مورد سلامتی خود دارند.
طرحواره وابستگی و بی‌کفایتی
در اعماق وجود برخی افراد، گویی باوری عمیق ریشه دوانده که آنها را موجوداتی ناتوان و نیازمند به کمک دائمی دیگران می‌داند. این باور مخرب، طرحواره وابستگی و بی‌کفایتی نام دارد و از دوران کودکی در وجود آنها شکل گرفته است.
نشانه‌هایی از اسارت در تار و پود وابستگی و بی‌کفایتی
افرادی که در دام این طرحواره گرفتارند، معمولاً اعتماد به نفس پایینی دارند و معتقدند که به تنهایی از عهده هیچ کاری برنمی‌آیند. آنها همیشه به دنبال کسی هستند تا از آنها حمایت و راهنمایی کند و در مواجهه با کوچک‌ترین مشکلی احساس ناتوانی می‌کنند.
طرحواره شرم از خشم
در اعماق وجود برخی افراد، گویی خشم به هیولایی هولناک تبدیل شده که باید به هر قیمتی که شده آن را سرکوب کرد. این ترس فلج‌کننده از ابراز خشم، ریشه در طرحواره شرم از خشم دارد و از دوران کودکی در وجود آنها شکل گرفته است.
نشانه‌هایی از اسارت در تار و پود شرم از خشم
افرادی که در دام این طرحواره گرفتارند، معمولاً از ابراز خشم خود ترس دارند و معمولاً سعی می‌کنند احساسات خود را سرکوب کنند. آنها معتقدند که خشم احساسی منفی و غیرقابل قبول است و ابراز آن باعث آزار دیگران می‌شود.
طرحواره سرکوب هیجانات
در اعماق وجود برخی افراد، گویی هیجانات به موجوداتی خطرناک و غیرقابل کنترل تبدیل شده‌اند که باید به هر قیمتی که شده آنها را سرکوب کرد. این ترس فلج‌کننده از ابراز هیجانات، ریشه در طرحواره سرکوب هیجانات دارد و از دوران کودکی در وجود آنها شکل گرفته است.
نشانه‌هایی از اسارت در تار و پود سرکوب هیجانات
افرادی که در دام این طرحواره گرفتارند، معمولاً از ابراز احساسات خود می‌ترسند و معمولاً سعی می‌کنند آنها را در خود فرو ببرند. آنها معتقدند که ابراز احساسات باعث آزار دیگران می‌شود و به روابط آنها آسیب می‌رساند.
طرحواره استانداردهای غیرواقع‌بینانه
در اعماق وجود برخی افراد، گویی معیارهایی سخت و دست‌نیافتنی برای سنجش ارزش خود و دیگران وجود دارد. این باور مخرب، طرحواره استانداردهای غیرواقع‌بینانه نام دارد و از دوران کودکی در وجود آنها شکل گرفته است.
نشانه‌هایی از اسارت در تار و پود استانداردهای غیرواقع‌بینانه
افرادی که در دام این طرحواره گرفتارند، معمولاً از خود و دیگران انتظارات بسیار بالایی دارند و همیشه در تلاش برای کمال هستند. آنها معمولاً به خودی سخت می‌گیرند و در مواجهه با کوچک‌ترین اشتباهی خود را سرزنش و توبیخ می‌کنند.
طرحواره انزوا و محرومیت از لذت
در اعماق وجود برخی افراد، گویی باوری عمیق ریشه دوانده که آنها را موجوداتی تنها و منزوی می‌داند که از لذت بردن از زندگی محروم هستند. این باور مخرب، طرحواره انزوا و محرومیت از لذت نام دارد و از دوران کودکی در وجود آنها شکل گرفته است.
نشانه‌هایی از اسارت در تار و پود انزوا و محرومیت از لذت
افرادی که در دام این طرحواره گرفتارند، معمولاً از صمیمیت با دیگران می‌ترسند و معمولاً ترجیح می‌دهند در انزوا زندگی کنند. آنها معتقدند که لذت بردن از زندگی غیرقابل دسترسی است و همیشه در انتظار اتفاقی منفی هستند.
طرحواره فداکاری و خودتنبیه
در اعماق وجود برخی افراد، گویی باوری عمیق ریشه دوانده که ارزش آنها در گروِ فداکاری و ایثار برای دیگران و تنبیه خود در مواجهه با کوچک‌ترین اشتباهی است. این باور مخرب، طرحواره فداکاری و خودتنبیه نام دارد و از دوران کودکی در وجود آنها شکل گرفته است.
نشانه‌هایی از اسارت در تار و پود فداکاری و خودتنبیه
افرادی که در دام این طرحواره گرفتارند، معمولاً نیازها و خواسته‌های خود را نادیده می‌گیرند و همیشه در تلاش برای جلب رضایت دیگران هستند. آنها معتقدند که لایق خوشبختی نیستند و با خود رفتاری خشونت‌آمیز دارند.
طرحواره درمانی چگونه عمل می‌کند؟
طرحواره درمانی با کمک به افراد برای شناسایی و درک طرحواره‌های ناسازگار خود، به آنها یاری می‌رساند تا الگوهای رفتاری و ذهنی منفی را تغییر داده و زندگی سالم‌تر و شادتری را تجربه کنند.
مراحل طرحواره درمانی
طرحواره درمانی شامل مراحل زیر است:
- ارزیابی: در این مرحله، طرحواره‌های ناسازگار فرد با استفاده از مصاحبه و پرسشنامه‌های مختلف شناسایی می‌شوند.
- آموزش روانشناختی: در این مرحله، به فرد آموزش داده می‌شود که طرحواره‌ها چه هستند و چگونه بر افکار، احساسات و رفتار او تاثیر می‌گذارند.
- تجربه‌کاوی: در این مرحله، فرد به کاوش در تجربیات اولیه خود می‌پردازد و ریشه‌های طرحواره‌های ناسازگار خود را شناسایی می‌کند.
- تکنیک‌های درمانی: در این مرحله، از تکنیک‌های مختلف درمانی مانند شناختی-رفتاری، EMDR و … برای تغییر طرحواره‌های ناسازگار و الگوهای رفتاری و ذهنی منفی فرد استفاده می‌شود.
مزایای طرحواره درمانی
طرحواره درمانی مزایای متعددی دارد که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اثربخشی در درمان طیف گسترده‌ای از مشکلات روانشناختی: طرحواره درمانی در درمان مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی، سوء مصرف مواد، اختلال شخصیت و … موثر است.
- تمرکز بر ریشه مشکلات: طرحواره درمانی به جای تمرکز بر علائم، به بررسی ریشه مشکلات و تغییر الگوهای ناسالم رفتاری و ذهنی می‌پردازد.
- ایجاد تغییرات پایدار: طرحواره درمانی به افراد کمک می‌کند تا تغییرات پایدار و بادوامی در زندگی خود ایجاد کنند.
- افزایش عزت نفس و اعتماد به نفس: طرحواره درمانی با کمک به افراد برای درک و پذیرش خود، عزت نفس و اعتماد به نفس آنها را افزایش می‌دهد.
نتیجه گیری
در این مقاله به بررسی طرحواره درمانی پرداختیم. انواع طرحواره های درمانی به تفکیک یانگ را آموختیم و در آخر مراحل و مزایا طرحواره ها را فرا گرفتیم. با خواندن این مقاله 18 مدل طرحواره یانگ را بطور کامل فرا میگیرید و میتوانید برای فرایند روان درمانی خود تصمیم بهتری بگیرید.
هر هفته میتوانید جدیدترین مقالات حوزه روانشناسی را در بخش مجله روانشناسی پریا صادقی دنبال کنید.
