هیپنوتیزم چیست؟ انواع و کاربردها و آموزش خودهیپنوتیزم

هیپنوتیزم، که به خوابگری نیز معروف است، شاخه‌ای از روانشناسی است که در آن فرد به حالت خاصی با تلقین وارد می‌شود و هوشیاری او به طور ویژه‌ای متمرکز می‌گردد. در این حالت، تمرکز فرد به شدت افزایش می‌یابد. هیپنوتیزم به معنای تسلط بر فرد نیست، بلکه هیپنوتیزور با ضمیر ناخودآگاه فرد ارتباط برقرار می‌کند و نمی‌تواند هر چیزی را بر او تحمیل کند. دلیل قابلیت تلقین‌پذیری افراد، کاهش تأثیر محرک‌های محیطی است.

شرایط و ویژگی‌های هیپنوتیزم

برای انجام هیپنوتیزم، سه شرط بنیادین لازم است:

1. رضایت فرد: فرد باید تمایل به هیپنوتیزم داشته باشد.
2. باور به قابلیت هیپنوتیزم: فرد باید به این موضوع ایمان داشته باشد.
3. توانایی آرامش: فرد باید بتواند آرام باشد و ذهنش را آرام کند.

تقریباً همه افراد قابلیت هیپنوتیزم شدن دارند، اما افرادی که بیشتر خیال‌پردازی می‌کنند، راحت‌تر هیپنوتیزم می‌شوند. سه عامل مهم در هیپنوتیزم شامل تمرکز شدید، تجزیه (دور شدن ذهن از محیط) و تلقین (که پایه و اساس این عمل است) هستند.

کاربردهای هیپنوتیزم

هیپنوتیزم می‌تواند به‌عنوان یک روش درمان موقت برای مشکلاتی چون پرخوری و اضطراب مورد استفاده قرار گیرد، هرچند نمی‌تواند به‌عنوان یک راه حل اساسی شناخته شود. در پزشکی، هیپنوتیزم می‌تواند در کاهش درد در مواردی مانند دندان‌پزشکی، زایمان و تسکین درد بعد از جراحی مؤثر باشد. از دیدگاه دیگری، هیپنوتیزم می‌تواند موانع را از سر راه بردارد و به فرد کمک کند تا به خود واقعی‌اش دست یابد.

انواع هیپنوتیزم

هیپنوتیزم به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:

– **خودهیپنوتیزم:** در این روش، فرد خود اقدام به هیپنوتیزم می‌کند.

– **دگرهیپنوتیزم:** در این روش، دیگران فرد را هیپنوتیزم می‌کنند.

خود هیپنوتیزم

تمام هیپنوتیزم‌ها نوعی از خودهیپنوتیزم هستند. این عمل به فرد این امکان را می‌دهد که از طریق تمرکز و تفکر، بر احساسات و توانایی‌های خود تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، اگر فردی در انتظار سخنرانی است، می‌تواند خود را تصور کند که با اعتماد به نفس بالا این کار را انجام می‌دهد. برای تسهیل این فرآیند، افراد می‌توانند صدای خود را ضبط کنند و در حین هیپنوتیزم به آن گوش دهند تا تمرکز بیشتری داشته باشند.

مزایای خودهیپنوتیزم

افزایش سرعت یادگیری

– تسریع در فرآیند درمان

– جبران کمبود خواب

– افزایش شادی و انگیزه

مراحل اجرای خودهیپنوتیزم

برای انجام خودهیپنوتیزم، مراحل زیر پیشنهاد می‌شود:

1. **آماده‌سازی:** در یک محیط آرام و بدون مزاحمت قرار بگیرید. بهتر است کمی گرسنه و نه خیلی سیر باشید.
2. **راحت بودن:** دراز بکشید و چشمانتان را ببندید.
3. **تنفس عمیق:** به آرامی و عمیق نفس بکشید و با هر شماره از 10 به 1 بشمارید.

این مراحل می‌توانند به شما کمک کنند تا به حالت آرامش و تمرکز کافی برای خودهیپنوتیزم دست یابید.

رهاسازی بدن

1. **آغاز ریلکسیشن:** تمرکز خود را روی هر یک از اعضای بدنتان شروع کنید و هر بخش را کاملاً ریلکس کنید. می‌توانید تصوری از یک هاله آبی ایجاد کنید که اطراف شما در حال گردش است و اعضای بدنتان را آرام می‌کند.
2. **ریلکس کردن پاها:** ابتدا تصور کنید که پای راست شما گرم، شل و سنگین شده و سپس این احساس را به پای چپ نیز القا کنید.
3. **ریلکسیشن بخش‌های بالایی بدن:** حال تصور کنید که عضلات سینه، شکم و پهلوهای شما شل شده و احساس سنگینی و گرما در بدنتان دارید. این احساس را با تکرار ذهنی عبارت “عضلات من شل شده” پنج بار تقویت کنید و سپس این فرآیند را برای کتف‌ها و دست‌ها نیز تکرار کنید و تصور کنید که این اعضا تحت اختیار شما نیستند.

چسباندن پلک‌ها

در این مرحله، تصور کنید که پلک‌های شما با قوی‌ترین چسب به هم چسبیده و قادر به باز کردن آن‌ها نیستید. همچنین احساس کنید که عضلات صورت شما شل شده و رها شده‌اند.

پاکسازی آلودگی‌ها

تصور کنید که هوای زلال و شفافی به ریه‌های شما نفوذ کرده و به تمام سلول‌های بدنتان می‌رسد. این هوا تمام عضلات و اعضای شما را از آلودگی پاک می‌کند و هنگام دم و بازدم، بیماری‌ها و نقاط ضعف شما را خارج می‌سازد.

افزایش کیفیت آرامش

تصور کنید در کنار دریا یا جنگل‌های سبز هستید؛ نسیم ملایمی به چهره‌تان برخورد می‌کند و خورشید هوای اطراف را دلپذیر کرده است. در این حالت، متوجه می‌شوید که هر لحظه آرام‌تر می‌شوید و مشکلات و بیماری‌ها از شما دور می‌شوند.

تلقین خواسته‌ها

در این مرحله، هر آنچه که می‌خواهید، مانند آرامش و موفقیت، را در ذهنتان تکرار کنید. حتی می‌توانید تصور کنید که به آنچه که می‌خواهید، رسیده‌اید.

بیدار شدن از خواب مصنوعی

آهسته از 1 تا 10 بشمارید و با هر عدد تنفس‌تان را سریع‌تر کنید. به خود بگویید که وقتی به عدد 10 رسیدید، چشم‌هایتان را باز کرده و شاداب و سرحال هستید. انگشتان پای راست را تکان دهید و همین کار را برای پای چپ، ساق پاها و ران‌ها انجام دهید. در نهایت، دستانتان را تکان دهید، گردن و عضلات صورت را منقبض کنید و با شادی و نشاط چشم‌هایتان را باز کنید. بعد از 30 ثانیه بنشینید. این عمل به شما کمک می‌کند تا امواج آلفای مغز خود را فعال کنید.

در این متن سعی می‌کنم به طور واضح و ساده به سوال «هیپنوتیزم چیست» پاسخ دهم. به طور کلی، هیپنوتیزم را می‌توان نوعی ریلکسیشن متمرکز تعریف کرد که با کنار گذاشتن ضمیر هشیار، دسترسی به ضمیر ناخودآگاه را تسهیل می‌کند. همه ما می‌دانیم که عادات، مشکلات، باورها و رفتارهای ما به طور عمده از ضمیر ناخودآگاه حاصل می‌شوند (شاید تعبیر کوه یخ فروید را شنیده باشید که می‌گوید 90 درصد افکار و رفتارهای ما از ناخودآگاه نشأت می‌گیرد) و هیپنوتیزم می‌تواند به ما کمک کند تا به این بخش از ذهن خود دسترسی پیدا کنیم. این واقعاً شگفت‌انگیز است!

هیپنوتیزم چهار ویژگی اصلی دارد:

1. آرامش عمیق

   – اکثریت افرادی که هیپنوتیزم را تجربه می‌کنند، آن را به شکل آرامشی عمیق و لذت‌بخش توصیف می‌کنند.

2. افزایش قدرت تلقین‌پذیری

   – در این حالت، قدرت تلقین‌پذیری فرد به طرز قابل توجهی افزایش می‌یابد و تلقین‌های درمانگر یا خود فرد اثر بیشتری بر ناهشیار او دارد.

3. افزایش قدرت تجسم

   – در حالت هیپنوتیزم، قدرت تجسم فرد به شدت افزایش می‌یابد و او می‌تواند جزئیات بیشتری را ببیند، بشنود و احساس کند. در برخی افراد (بین 5 تا 10 درصد)، این تجسم آنقدر واقعی می‌شود که تفاوتی بین تجسم و واقعیت احساس نمی‌کنند (که به آن مرحله سومنابولیسم می‌گویند).

4. توجه محدود و متمرکز

   – هیپنوتیزم را می‌توان به لیزر تشبیه کرد، زیرا لیزر نوعی نور متمرکز است که قدرت و قابلیت‌های فوق‌العاده‌ای دارد. به همین ترتیب، هیپنوتیزم نیز نوعی توجه متمرکز است که می‌تواند به سرعت و قدرت بیشتری بر ناخودآگاه تاثیر بگذارد.

زمانی که فردی هیپنوتیزم می‌شود، چه احساسی دارد؟

هیپنوتیزم مشابه یک ریلکسیشن عمیق است. فردی که تحت هیپنوتیزم قرار می‌گیرد، احساس آرامش عمیق و کرختی در اعضای بدنش دارد (مانند حالتی که پس از خواب عمیق از خواب بیدار شده است). در این حالت، فرد هشیار و آگاه است و می‌تواند صدای درمانگر و دیگر صداهای محیط را بشنود.

باورهای نادرست درباره هیپنوتیزم و هیپنوتیزم درمانی

در کلاس‌های آموزش هیپنوتیزم و هیپنوتیزم درمانی، تجربه جالبی وجود دارد: معمولاً در روز اول کارگاه، کمتر کسی داوطلب می‌شود تا هیپنوتیزم را تجربه کند، اما بعد از اینکه افراد اثرات مثبت این تجربه را مشاهده می‌کنند، در روز دوم تعداد داوطلبان به قدری زیاد می‌شود که فرصت کافی برای هیپنوتیزم کردن همه آنها وجود ندارد.

دلیل اصلی این موضوع این است که بسیاری از افراد دارای باورهای نادرستی درباره هیپنوتیزم هستند، اما وقتی با هیپنوتیزم واقعی آشنا می‌شوند، تمایل بیشتری به تجربه آن پیدا می‌کنند.

باورهای نادرست درباره هیپنوتیزم:

1.باور نادرست: هیپنوتراپیست کنترل کاملی بر شما دارد و می‌تواند شما را مجبور به انجام هر کاری کند.

2. باور نادرست 2: هیپنوتراپیست می‌تواند اسرار زندگی شما را فاش کند.
3. باور نادرست 3: هیپنوتیزم درمانی باعث ضعف ذهن (مغز) می‌شود.
4. باور نادرست 4: ممکن است پس از هیپنوتیزم نتوانند شما را بیدار کنند.
5. باور نادرست 5: ممکن است فرد پس از هیپنوتیزم شدن هرگز بیدار نشود.
6. باور نادرست 6: در هیپنوتیزم هیچ چیزی نمی‌شنوم و حس نمی‌کنم.
7. باور نادرست 7: هیپنوتیزم همانند خواب است و در این حالت از محیط اطراف آگاهی ندارم.
8. باور نادرست 8: یک متخصص هیپنوتیزم قادر است شما را در چند ثانیه هیپنوتیزم کند.
9. باور نادرست 9: با هیپنوتیزم درمانی می‌توان هر مشکلی را در یک جلسه حل کرد.
10. باور نادرست 10: هیپنوتراپیست‌ها افرادی با توانایی‌های خاص هستند.
11. باور نادرست 11: هیپنوتراپی می‌تواند تمام بیماری‌ها و مشکلات را درمان کند.

کاربردها و مزایای هیپنوتیزم درمانی

هیپنوتیزم کاربردهای زیادی دارد، اما توجه داشته باشید:

هیپنوتیزم به تنهایی اثر خاصی ندارد و ترکیب آن با دیگر روش‌های درمانی می‌تواند نتایج فوق‌العاده‌ای به همراه داشته باشد.

تلقین ساده در هیپنوتیزم اثرات ماندگاری ندارد و فقط از طریق تلقین نمی‌توان به تغییرات پایدار دست پیدا کرد.

– برخی افراد انتظار یک معجزه از هیپنوتیزم یا وقوع کارهای عجیب و غریب دارند که غیرممکن است. مثلاً مراجع‌ای بود که انتظار داشت با هیپنوتیزم دزد خانه‌شان را پیدا کنم، یا مراجع دیگری که می‌خواستند در عرض یک هفته 10 کیلو از وزن خود را با هیپنوتیزم کاهش دهند!

به‌طور کلی، هیپنوتیزم یک ابزار کمکی است که می‌تواند اثر بخشی سایر روش‌های درمانی را افزایش دهد. به عبارت دیگر، هیپنوتیزم به تنهایی اثر درمانی ندارد، اما در کنار روان‌درمانی می‌تواند نتایج شگفت‌انگیزی به همراه داشته باشد.

من کاربردهای هیپنوتیزم را به سه دسته اصلی تقسیم کرده‌ام:

1. کاربردهای درمانی هیپنوتیزم
2. کاربردهای تحصیلی و آموزشی هیپنوتیزم
3. کاربردهای توسعه و پیشرفت فردی

آیا متخصص هیپنوتیزم می‌تواند مشکل مرا حل کند؟

ابتدا باید بگویم که اصطلاح “دکتر هیپنوتیزم” نادرست است. هیچ شخصی به نام دکتر هیپنوتیزم و همچنین رشته‌ای به نام هیپنوتیزم وجود ندارد. هیپنوتیزم ابزاری است که به روانشناس کمک می‌کند تا فرایند روان‌درمانی را مؤثرتر کند، اما خود هیپنوتیزم به تنهایی کاربرد ویژه‌ای ندارد. بنابراین، فردی که تنها با هیپنوتیزم آشنا است، اما از آسیب‌شناسی روانی بی‌خبر بوده و تسلط کافی بر روند روان‌درمانی ندارد، نمی‌تواند به طور مؤثری از هیپنوتیزم برای درمان خود استفاده کند. تسلط بر فرآیند درمان به معنای شرکت در یک کارگاه نیست.

به همین دلیل، هر زمان که در این مقاله از اصطلاح “دکتر هیپنوتیزم”، “متخصص هیپنوتیزم” یا “هیپنوتراپیست” استفاده کنم، منظورم روانشناس یا مشاوری است که از هیپنوتیزم به کمک می‌گیرد.

مراحل درمان که توسط دکتر هیپنوتیزم دنبال می‌شود، مشابه مراحلی است که برای حل سایر مشکلات با استفاده از روش‌های مختلف روان‌درمانی (مانند شناخت‌درمانی، روان‌پویشی، طرحواره‌درمانی و غیره) به کار می‌رود. به عبارت دیگر، اصول هیپنوتیزم‌درمانی با سایر روش‌های روان‌درمانی تفاوت بنیادی ندارد.

به طور کلی، برای درمان هر مشکل، هیپنوتراپیست مراحل زیر را دنبال می‌کند:

مرحله 1:

متخصص هیپنوتیزم ابتدا نوع و شدت مشکل شما را بررسی می‌کند. 

اولین قدم در هر روش درمانی، تعیین نوع و شدت مشکل است. این ارزیابی معمولاً در جلسه اول توسط روانشناس از طریق مصاحبه بالینی انجام می‌شود. روان‌درمانی بر اساس تشخیص‌های دقیق است و اگر تشخیص درست نباشد، اقدامات درمانی بعدی بی‌فایده خواهد بود. بنابراین، انتظار اینکه در جلسه اول هیپنوتراپیست درمان را آغاز کند بدون اینکه درکی کامل از مشکل شما داشته باشد، غیرمنطقی و غیراصولی است. شروع هیپنوتراپی بدون تشخیص معادل این است که به یک پزشک ارتوپد مراجعه کنید و قبل از معاینه، انتظار داشته باشید که دست شما را گچ بزند!

نکته دیگر این است که ممکن است هیپنوتراپیست پس از شناسایی مشکل شما به این نتیجه برسد که بهتر است از روش درمانی دیگری برای حل آن استفاده کند. هدف روانشناس این است که مشکل شما را در کوتاه‌ترین زمان و به بهترین روش ممکن حل کند. بنابراین، اگر به روانشناس خود اعتماد دارید، به او اجازه دهید مسیر درمان را تعیین کند.

مرحله 2:

دکتر هیپنوتیزم میزان هیپنوتیزم‌پذیری شما را بررسی می‌کند. 

پس از اینکه متخصص هیپنوتیزم مشکل شما را شناسایی کرد و به این نتیجه رسید که هیپنوتیزم برای حل آن مناسب است، در گام دوم میزان هیپنوتیزم‌پذیری شما را بررسی می‌کند. 

میزان استعداد افراد برای هیپنوتیزم‌پذیری متفاوت است و بهترین روش برای شناسایی آن، انجام تست‌های هیپنوتیزم‌پذیری توسط هیپنوتراپیست است. این تست‌ها باید به‌صورت حضوری و عملی انجام شوند. بنابراین، اگر کسی قبل از هرگونه تست یا سوالی به شما گفت که می‌تواند شما را هیپنوتیزم کند، مطمئن باشید که یا اطلاعات کافی درباره هیپنوتیزم ندارد یا در حال فریب شماست.

برخی افراد معتقدند که برای اطمینان از هیپنوتیزم شدن باید تجربیات عجیب و غریب داشته باشند، در حالی که استعداد هیپنوتیزم‌پذیری بین افراد متفاوت است و هیپنوتراپیست این موضوع را در جلسه اول با استفاده از تست‌های استاندارد بررسی می‌کند. همچنین، تجربیات و تمرینات قبلی برخی مراجعین ممکن است باعث شود که این مرحله حذف یا کوتاه شود.

مرحله 3:

زمانی که هیپنوتراپیست شما را هیپنوتیزم می‌کند. 

پس از انجام تست هیپنوتیزم‌پذیری و اطمینان از قابلیت شما برای هیپنوتیزم شدن، روانشناس اقدام به هیپنوتیزم کردن شما می‌کند. این فرایند و عمیق‌تر کردن حالت خلسه می‌تواند بین 1 تا 5 جلسه به طول انجامد که به میزان استعداد شما در هیپنوتیزم‌پذیری بستگی دارد. البته ممکن است درمانگر مراحل 3 و 4 را با هم ترکیب کند.

مرحله 4:

هیپنوتراپیست فرایند درمان را در حالت خلسه هیپنوتیزمی آغاز می‌کند. 

پس از اینکه متخصص هیپنوتیزم شما را به حالت خلسه وارد کرد، درمان با استفاده از هیپنوتیزم آغاز می‌شود. در این مرحله، هیپنوتراپیست باید با یکی از روش‌های استاندارد روان‌درمانی مشکل شما را حل کند.

همان‌طور که مشخص است، مرحله 4 مهم‌ترین مرحله درمان است، زیرا بیشترین زمان جلسات را به خود اختصاص می‌دهد و همان جایی است که مشکل شما حل می‌شود. به عبارت دیگر، هیپنوتیزم شدن به تنهایی اثر درمانی ندارد و درمانگر از آن به‌عنوان ابزاری برای درمان شما استفاده می‌کند.

به عنوان نمونه، یکی از مراجعین تعریف می‌کرد که برای درمان وسواس خود به هیپنوتیزوری که پزشک هم بود مراجعه کرده و در جلسه، آن هیپنوتیزور وی را هیپنوتیزم کرده و فقط تلقین می‌کرده که «وسواس تو خوب شده است»!

متأسفانه نمونه‌هایی مانند آنچه ذکر کردید، یعنی مراجعه‌کننده‌ای که پس از چند جلسه متوجه می‌شود که مشکلش بهبود نیافته، بسیار شایع است. در حقیقت، بسیاری از افراد به دلیل باور نادرست مبنی بر اینکه صرفاً با تلقین در حالت هیپنوتیزم می‌توان مشکلات را حل کرد، ناامید می‌شوند. تحقیقات نشان داده‌اند که این نوع تلقین‌ها معمولاً یا اثر کمتری دارند یا تنها اثرات کوتاهمدت ایجاد می‌کنند.

مدت زمان درمان با هیپنوتیزم:

مراحل اول تا سوم:

بسته به استعداد هیپنوتیزم‌پذیری شما، این مراحل ممکن است بین 1 تا 5 جلسه به طول انجامد. بنابراین، نباید انتظار داشته باشید که در جلسه اول به حالت هیپنوتیزم بروید.

مرحله چهارم:

مدت زمان این مرحله بستگی به نوع و شدت مشکلتان دارد و ممکن است بین 1 تا 30 جلسه طول بکشد.

به طور کلی، درمان هیپنوتیزمی همانند سایر روش‌های روان‌درمانی به زمان نیاز دارد و اثرگذاری آن به عوامل مختلفی از جمله نوع مشکل و توانایی شما برای هیپنوتیزم‌پذیری بستگی دارد.