فیلسوف کیست و فیلسوف‌های معروف دنیا

قبلاً در مقاله‌ی جداگانه‌ای به مبحث فلسفه چیست پرداختیم و اکنون قصد داریم تا به تعریفی از فیلسوف و بهترین فیلسوف‌های تاریخ برسیم. طبق معنی لغوی فلسفه که عبارت است از عشق به دانش، می‌توان فیلسوف را کسی دانست که عاشق دانستن و کشف حقیقت‌های زندگی است. در یک نگاه کلی هر انسانی، دلیل دارا بودن عقاید مخصوص به خود، قدرت تعقل و تفکر و نیاز به ارزش‌هایی در زندگی، دارای افکار فلسفی هستند.

همچنین با توجه به اینکه بسیاری از افراد فلسفه را دانشی غیرضروری و یا پیچیده و دشوار می‌دانند، هرکسی را نمی‌توان به عنوان فیلسوف معرفی کرد.

فیلسوف کیست

فیثاغورس اولین فردی بود که از واژه فیلسوف(دوستدار دانایی) به جای مرد دانا برای خود استفاده کرد؛ زیرا کلمه مرد دانا را برای خود نشانه گستاخی می‌دانست. در واقع فیلسوف در وهله اول می‌بایست به ندانستن خود اقرار کرده باشد، همانطور که سقراط که به عنوان یکی از فیلسوف‌های معروف دنیا شناخته می‌شود، می‌گوید:”تنها یک چیز میدانم، اینکه نمیدانم.”

پس از پذیرفتن این ندانستن است که فیلسوف در مسیر فهمیدن قدم می‌گذارد و حتی بسیاری از فیلسوفان بزرگ پس از سیر راهی طویل همچنان معتقد بوده‌اند که آنچه می‌دانند در مقابل آنچه نمی‌دانند، قطره‌ای از اقیانوس است. بر طبق این تعریف می‌توان انتظار داشت که فیلسوف، انسانی است که دائماً در حال طرح سوالات مختلف و عمیقی است و همچنان که با مطالعه تاریخ می‌توان فهمید، پرسش‌گری در بسیاری از موقعیت‌ها برای فیلسوف یا دانشمندان گران تمام شده است.

بنابراین می‌توان گفت فلیسوف پس از فهمیدن اینکه نمیداند، برای رسیدن به آن دانش، سوالات بحث برانگیزی مطرح می‌کند و به طرق گوناگونی سعی در یافتن پاسخی برای این سوالات خواهد بود. همانطور که افلاطون معتقد بود، فیلسوف کسی است که به دنبال شناختن امور ازلی، حقایق اشیاء و علم به علل و مبادی آن‌هاست. با این تعارف، در صورتی که فیلسوف به پاسخ سوالات خود برسد، در حداقلی‌ترین حالت ممکن خواهد توانست یک نظریه جدید طرح کند یا طراح مکتب فلسفی مستقلی شود.

در نتیجه بزرگترین و بهترین فلاسفه دنیا در طول تاریخ را می‌توان آن دانسته از فیلسوفان دانست که توانسته‌اند به عمیق‌ترین و موثرترین سوالات هستی پاسخ داده و مکاتب فلسفی ابدی را ارائه دهند و تصمیمات روزانه خود درباره خوب یا بد را بر اساس نظام فکری‌شان می‌گیرند. فیلسوف از طریق تفکر انتقادی خود، دانشی به دست می‌آورد که چه مستقیم چه غیرمستقیم برای سایرین حائز اهمیت است.

اندیشه فیلسوف امور کلی جهان و امور خاصی مانند انسان را ارزشیابی می‌کند و تصویری منطقی، منظم و کلی از چیزهایی که مردم عامه می‌اندیشند، می‌دانند یا نمی‌دانند مطرح می‌کند. بنابراین نظریات فلاسفه چالش‌های جدید و موثری برای عقاید دیگران که به طور ارثی یا تحت تاثیر جامعه پذیرفته‌اند، ایجاد خواهد کرد.

در حقیقت شاید هرکسی برحسب عقایدی که دارد نوعی فلسفه در زندگی‌اش داشته باشد اما تفکر فلسفی مخصوص کسی است که با نگاهی نقادانه به همه پدیده‌ها می‌نگرد و هر تفکری را صرفا به دلیل اینکه درست به نظر می‌رسد، قبول نمی‌کند. در ادامه فیلسوف‌های معروف دنیا را معرفی خواهیم کرد.

فیلسوف‌های معروف دنیا

با وجود اینکه در طول تاریخ نظریه‌پردازان متعددی وجود داشته اما فیلسوفانی که در ادامه بررسی می‌کنیم، نظریات و اندیشه‌شان زیربنا و اساس تفکرات بشر در جهان امروز را شکل داده است. همچنین از آنجا که چند تن از بهترین فیلسوفان تاریخ جهان در دوران یونان باستان زیسته‌اند (به تعبیر بسیاری از فلسفه‌دانان، فلسفه به قبل و بعد این دوران تقسیم می‌شود) ، معروف‌ترین فیلسوف‌های دنیا را از حدود 500 سال قبل از میلاد تا قرن بیستم میلادی بررسی خواهیم کرد.

1. لائوتسه (604 – 524 قبل از میلاد)

لائوتسه در لغت به معنی پیر سالخورده می‌باشد و در واقع لقب فردی به اسم وین لی که در قرن ششم قبل از میلاد آئین تائو را بنیان گذاشت. لائوتسه دارای کتاب مقدسی به نام دائو ده جینگ است. او هرگونه مذهب و چهار چوب را انکار می‌کرد و خواهان آئینی آزادی‌خواه بود که بر اساس رفتار نیک پایه‌گذاری شده بود نه تشریفات و رسوم مذهبی. در آئین تائوئیسم اعتقاد بر وحدت وجود اصل قرار می‌گیرد و انسان با اصرار به سکوت سعی در کنار گذاشتن عقل و مادیات و مکاشفه قلبی دارد.

2. کنفوسیوس (551 – 479 قبل از میلاد)

کنفوسیوس که احتمالاً از شاگردان لائوتسه هم بوده دارای فلسفه‌ای انسان محور است. او از این جهت یکی از معروف‌ترین فیلسوف‌های جهان به شمار می‌رود که توانسته یک نظام جامع فلسفی از اندیشمندان بزرگ گذشته گردآوری کند. کنفوسیوس خودش کتابی ننوشت اما شاگردانش پس از او توانستند گفته‌های او را در قالبی کتابی با عنوان منتخبات کنفوسیوس جمع آوری کنند.

3. سقراط (470 قبل از میلاد – 399 قبل از میلاد)

سقراط را می‌توان اولین فیلسوف مهم و تاثرگذار دانست که در دوران یونان باستان و در شهر تاریخی آتن زندگی می‌کرد. او در اکثر اوقات زندگی‌اش مشغول مباحثه در کوچه و خیابان‌های شهر آتن بود و از آن جایی که کتابی از او در دسترس نیست، بیشتر فلسفه‌های او از طریق شاگردش افلاطون به ما رسیده است. مهمترین موضوعی که با مطالعه فلسفه سقراط به آن برمی‌خوریم هنر و چگونگی گفت و شنود است.

در حقیقت سقراط در یک مباحثه با هدف مشخص، نقاط قوت یا ضعف دیگران را نمایان می‌کرد و به این طریق، به سایرین کمک می‌کرد تا راه رسیدن به حقیقت را بیابند. در دوران او حکومت یونان به ابتذال کشیده شده بود؛ به همین دلیل سقراط تلاش میکرد تا با گفتگو درباره دموکراسی و شایسته‌سالاری، انتقاداتی که از حکومت داشت را بیان کند و مردم جامعه را نیز از شرایط نابسامانی که در آن می‌زیستند آگاه کند. سقراط در نهایت به دلیل همین انتقادات مجبور به سرکشیدن جام زهر شد و از دنیا رفت.

4. افلاطون (429 قبل از میلاد – 347 قبل از میلاد)

بسیاری افلاطون را بزرگترین فیلسوف تاریخ می‌دانند. او که شاگرد سقراط بوده اقدامات فراوانی در فلسفه انجام داده، تا حدی که فلسفه را به قبل و بعد از افلاطون تقسیم می‌کنند. به هرحال در اینکه افلاطون تاثیرگذارترین فیلسوف تاریخ بشریت است شکی نیست. او مکتب فکری افلاطونی را تاسیس کرد و به عنوان موسس آکادمی نیز شناخته می‌شود.

افلاطون در کنار استاد خود، سقراط، و شاگردش ارسطو جزء معروف‌ترین فیلسوف‌های جهان و موثرترین فلاسفه تاریخ شناخته می‌شود. نام واقعی افلاطون آریستوکلِس بوده و به تعبیر برخی به دلیل تنومندی بدنش و به تعبیر برخی دیگر به دلیل وسعت اندیشه‌اش، به او لقب افلاطون داده‌اند. از افلاطون کتاب‌های بسیاری به جای مانده که مشهورترین آنها رساله جمهور و رساله ضیافت است.

5. ارسطو (384 قبل از میلاد – 322 قبل از میلاد)

ارسطو با وجود اینکه شاگرد افلاطون بود اما در برخی از مباحث به ویژه هنر و زیبایی‌شناسی با او اختلافاتی داشت. ارسطو که در آکادمی افلاطون تحصیل می‌کرد از استادش لقب علم گرفت و پس از تاثیرگذاری زیاد بر فلسفه غرب توانست یکی از معروف‌ترین فیلسوف‌های دنیا شده و لقب معلم اول را از آن خود کند. تعریف ارسطو از فلسفه برابر با دانش هستی بود و به نوعی نخستین فیلسوف تحلیلی نیز به شمار می‌رود. از ارسطو چندین کتاب برجای مانده که یکی از معروف‌ترین آن‌ها کتاب بوطیقا است.

6. ابن سینا (980-1037 م)

ابوعلی سینا یا پورسینا یکی از معروف‌ترین فیلسوف‌های ایرانی و مسلمان دنیاست که حدود 240 کتاب نوشته و نزدیک به 190 کتابش در دسترس است. او که متاثر از فلسفه ارسطویی بود در زمینه‌های مختلفی مانند پزشکی، ریاضیات، روان‌شناسی، الهیات و نجوم ورود کرده است. کتاب شفا را میتوان مشهورترین کتاب او دانست که به عنوان دایره‌المعارف پزشکی در جهان شناخته می‌شود.

7. رنه دکارت (1596-1650 م)

دکارت یکی دیگر از فیلسوفان بزرگ تاریخ است که ملیتی فرانسوی دارد و در دوران رنسانس یا عصر روشنگری می‌زیست. دلیل اینکه رنه دکارت را جزء معروف‌ترین فیلسوف‌های دنیا می‌دانند تاثیرگذاری عمیق او بر فلسفه مدرن است؛ در واقع شک دکارتی او اندیشه غرب را دگرگون کرد. دکارت سعی کرد با شک خود مواردی را ثابت کند که عبارت‌اند از خود یا خودآگاهی، جهان بیرون و آفریننده یا خدا. همچنین او را به دلیل کشف شکست نور و بنیان گذاشتن هندسه تحلیلی به عنوان یک دانشمند، ریاضی‌دان و فیزیک‌دان نیز می‌شناسند.

8. امانوئل کانت (1724-1804 م)

کانت نیز همانند دکارت از معروف‌ترین فیلسوف‌های دنیا در عصر روشنگری به شمار می‌رود که در کشور آلمان به دنیا آمد. تاثیرگذاری او بر فلسفه غرب در زمینه‌های مختلفی مانند اخلاق، متافیزیک، معرف‌شناسی و زیبایی‌شناسی کاملاً مشهود است. امانوئل کانت توانست بر جریان ایده‌آلیسم آلمان و فلاسفه معروفی مانند هگل تاثیر مهمی بگذارد. همچنین خودِ او نیز از فیلسوف‌های بزرگی مانند هیوم، روسو و لایبنیتس تاثیر پذیرفته بود. گفتنی است، امانوئل کانت در سال‌های پایانی زندگی خود علاقه زیادی به زرتشت پیدا کرد و در عنوان‌های دو اثر خود از نام او بهره برد.

9. هگل (1770-1831 م)

گئورگ ویلهلم فردریش هگل که از ایده‌آلیسم‌های آلمان به شمار می‌رود، مباحث گسترده‌ای شامل سیاست، هستی‌شناسی، زیبایی‌شناسی و … را مورد بررسی قرار داد؛ به همین دلیل از معروف‌ترین فیلسوف‌های دنیا و یکی از فلاسفه بنیادین در فلسفه مدرن غرب است. از جمله کتاب‌های هگل می‌توان به پدیدارشناسی روح، عقل در تاریخ و استقرار شریعت در مذهب مسیح اشاره کرد.

10. آرتور شوپنهاور (۱۷۸۸–۱۸۶۰ م)

شوپنهاور جزء پرنفوذترین و معروف‌ترین فیلسوف‌های دنیاست که در حوزه‌های هنر، ادبیات، اخلاق و روانشناسی مباحثی را مطرح کرده است. افکار او تاثیر زیادی بر فلاسفه و نظریه‌پردازان مهم بعد خود مانند نیچه و فروید داشت. مهمترین کتاب‌های شوپنهاور را می‌توان جهان همچون اراده و تصور و در باب حکمت زندگی دانست. برخی از نوشته‌های او نظریات چالش برانگیزی (به خصوص درباره زنان) هستند که انتقادات فراوانی را بر سیر اندیشه‌هایش وارد کرده‌اند.

 

11. کی‌یرکگارد (1813-1855 م)

سورن کی یرکگارد که به عنوان نخستین فیلسوف مکتب اگزیستانسیالیسم شناخته می‌شود، ملیتی دانمارکی داشت و شاعر، منتقد، نویسنده و الهی‌دان نیز بود. کی‌یرکگارد واقعیت عینی انسانی را بر تفکر انتزاعی مقدم می‌دانست. همچنین او در بسیاری از مباحث فلسفی‌اش به چگونگی زندگی فردی انسان پرداخته است. از عمیق‌ترین و بحث‌ برانگیزترین نظریه‌های او، سرگیجه آزادی است؛ به عنوان مثال او معتقد بود آینده ی من، مسئولیت هیچ کس نیست به جز خودم.

12. کارل مارکس (1818-1883 م)

یکی دیگر از معروف‌ترین فیلسوف‌های دنیا، کارل مارکس آلمانی است. او تاثیر زیادی بر دنیای اقتصاد گذاشت. انتقادات و انتشارات سیاسی مارکس موجب تبعید او به لندن و همفکری‌اش با فردریش انگلس شد. پس از انتشار و همگانی شدن نظریات مارکس، مکتبی اجتماعی با نشأت گرفتن از اسم او، تحت عنوان مارکسیسم شکل گرفت. از مهمترین نوشته‌های او می‌توان به مانیفست کمونیست، مكاتبات ماركس و انگلس و کتاب سرمایه اشاره کرد.

13. فردریش نیچه (1844-1900 م)

فریدریش ویلهلم نیچه یکی دیگر از فیلسوفان آلمان است که در زمینه‌های نقد فرهنگی، آهنگسازی و شاعری فعالیت می‌کرده است. نوشته‌های نیچه دامنه موضوعی گسترده‌ای دارند که برای نمونه می‌توان به تراژدی، زیبایی‌شناسی، هنر، فرهنگ، تاریخ، مذهب و … اشاره کرد. نیچه تاثیر عمیقی از آرتور شوپنهاور گرفت و سپس اندیشه‌اش تاثیر بسزایی بر اگزیستانسیالیسم، پست‌مدرنیسم و پسا ساختارگرایی در قرن‌های 20 و 21 گذاشت. از جمله کتاب‌های مشهور و مهم نیچه می‌توان به زایش تراژدی و چنین گفت زرتشت اشاره کرد.

14. برتراند راسل (1872-1970 م)

راسل به عنوان رهبر جنبش فلسفی مخالفت با ایده‌آلیسم، در قرن بیستم، ریاضی‌دان، جامعه‌شناس، مورخ و از معروف‌ترین فیلسوف‌های دنیا بود. او توانست جایزه نوبل ادبیات را برنده شود و با نوشتن مقاله در باب دلالت یکی از چهار چوب‌های فلسفه را بنیان نهاد. راسل از معدود افرادیست که با مانور قدرت توسط هر فرد و به هر طریقی مخالف بود؛ در واقع او از مخالفان جدی هیتلر، استالین و درگیری آمریکا در ویتنام به شمار می‌رود.

15. لودویگ ویتگنشتاین (1889-1951 م)

ویتگنشتاین که بیشتر در حوزه فلسفه ذهن و زبان، منطق و ریاضیات کار می‌کرد به اعتقاد برخی بزرگترین فیلسوف قرن بیستم به شمار می‌رود. ویتگنشتاین با وجود اینکه یکی از معروف‌ترین فیلسوف‌های دنیا محسوب می‌شود، فقط یک کتاب، با عنوان رساله منطقی-فلسفی، در زمان حیات خود منتشر کرد. یکی دیگر از کتاب‌های او که پس از مرگ و از دست نوشته‌هایش منتشر شد، تحقیقات فلسفی نام دارد که در یک نظرسنجی به‌عنوان مهم‌ترین کتاب فلسفه قرن بیستم برگزیده شد.

16. مارتین هایدگر (1889-1976 م)

مارتین هایدگر را بیشتر با هرمنوتیک، پدیدارشناسی و اگزیستانسیالیسم می‌شناسند. او از معروف‌ترین فیلسوف‌های دنیاست که یک مفهومی اساسی به نام دازاین (Dasein) را در کتاب هستی و زمان اظهار می‌کند. این مفهوم به تجربه بودن اشاره دارد؛ به طور کلی از نظر هایدگر دازاین آن چیزی است که ما در روزمرگی متوسط‌مان هستیم. از دیگر کتاب‌های هایدگر می‌توان به سرآغاز کار هنری، آموزه حقیقت افلاطون اشاره کرد.

17. ژان پل سارتر (1905-1980 م)

سارتر از معروف‌ترین فیلسوف‌های دنیا در قرن بیستم و نمایش‌نامه نویس، رمان نویس، فعال سیاسی و منتقد ادبی بود. او را می‌توان یکی از موثرترین فیلسوف‌های مکتب اگزیستانسیالیسم و جزء برجسته‌ترین مارکسیسم‌های فرانسه دانست. رمان تهوع یکی از محبوب‌‌ترین کتاب‌های اوست، همچنین از دیگر نوشته‌هایش می‌توان به اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر، مردگان بی کفن و دفن، دل مردگی و … اشاره کرد.

18. آلبر کامو (1913 – 1960 م)

کامو در کنار سارتر، جزء معروف‌ترین فیلسوف‌های دنیا در قرن بیستم بود. او روزنامه‌نگار و نویسنده قهاری نیز بود که در جنبش‌های سیاسی فعالیت‌های موثری داشت. کامو با تاسیس یک اتحادیه بین‌المللی ایدئولوژی‌های شکل‌گرفته در آمریکا و شوروی را محکوم می‌کرد. اگرچه فلسفه‌خوانان بسیاری او را یکی از اندیشمندان و فیلسوفان اگزیستانسیالیسم می‌دانند، اما خودش هرگز چنین برچسبی را نمی‌پذیرفت. از مهمترین کتاب‌های او می‌توان به افسانه سیزیف اشاره کرد که به عنوان یک مقاله جریان‌ساز تاثیر بسزایی بر خوانندگان گذاشت. همچنین رمان‌های بیگانه، سقوط و نمایشنامه کالیگولا به عنوان آثار مهم و موثر او شناخته می‌شوند.